Հարցեր.
1.Տարբեր չափերի ի՞նչ կենդանի օրգանիզմներ գիտեք: Ներկայացրե՛ք ձեզ ծանոթ օրինակներ:
Մեզ շրջապատող բնությունը կազմված է երկու մասից՝ անկենդան նյութից և կենդանի օրգանիզմներից:
Անկենդան նյութը կազմում են հողը, ջուրը, օդը, ապարները, ժայռերը և այլն:
Քանի որ կենդանի օրգանիզմները շատ բազմազան են, նրանք ընդգրկված են չորս թագավորություններում.
1. Բակտերիաների թագավորություն:
2. Բույսերի թագավորություն:
3. Սնկերի թագավորություն:
4. Կենդանիների թագավորություն:
2. Ո՞րն է կենդանի օրգանիզմների տարրական միավորը:
Բջիջ (լատ.՝ cellula՝ խորշիկ, փոքր սենյակ[1], բջիջ, հունարեն՝ ցիտոս՝ անոթ, բջիջ), բոլոր հայտնի կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային, ֆունկցիոնալ և ժառանգական տարրական միավորը։ Բջիջը, որպես օրգանիզմի կառուցվածքի տարրական միավոր, օժտված է կենդանի նյութին բնորոշ հատկություններով, որոնք պահպանում ու փոխանցվում են հաջորդ սերունդներին։
3.Ո՞վ է առաջին անգամ տեսել բջիջը, ի՞նչ սարքի օգնությամբ:
Բջիջ» եզրույթը առաջին անգամ օգտագործել է Ռոբերտ Հուկը` 1665 թվականին` իր` «խոշորացնող ոսպնյակների օգնությամբ` խցանի կառուցվածքի ուսումնասիրությունների» նկարագրման ժամանակ: 1674 թվականին Անտոնի վան Լևենհուկը բացահայտել է, որ բջջի բաղադրությունը ունի որոշակի կառուցվածք: Նա առաջինն է հայտնաբերել բջջային կորիզները: Բջջի մասին այս պատմերացումները շարունակվել են ավելի քան 100 տարի:
4.Ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում բջիջները:
Նկար 1. Տերևի բջիջը` մանրադիտակով 17-րդ դարում անգլիացի բնագետ Ռոբերտ Հուկը իր կողմից ստեղծված պարզագույն մանրադիտակով ուսումնասիրեց գինու խցանի կտրվածքը և առաջին անգամ բացահայտեց ու նկարագրեց բջիջը: Այնուհետև հոլանդացի գիտնական Անտոնի վան Լևենհուկը անձրևաջրի կաթիլի մեջ բացահայտեց շարժվող բակտերիաներին:
5.Որո՞նք են բուսական եւ կենդանական բջիջների հիմնական տարբերությունները:
Կենդանական բջիջները եւ բուսական բջիջները նման են այն բանին, որ նրանք էլուկարոտիկ բջիջներ են : Այս բջիջները ունեն ճշմարիտ միջուկ , որը կառուցում է ԴՆԹ-ն եւ առանձնանում է միջուկային մեմբրանի մյուս բջջային կառույցներից: Այս բջիջների երկու տեսակները վերարտադրության համար նմանատիպ գործընթացներ ունեն, որոնք ներառում են միտոզ եւ միսոզի : Կենդանական եւ բուսական բջիջները ստանում են էներգիա, որոնք անհրաժեշտ են աճել եւ պահպանել բջջային նորմալ գործառույթը, բջջային շնչառության գործընթացում: Այս բջիջների երկու տեսակները պարունակում են նաեւ օրգանիզմների հայտնի բջջային կառույցներ, որոնք մասնագիտացած են բջջային նորմալ գործունեության համար անհրաժեշտ գործառույթներ կատարելու համար: Կենդանական եւ բուսական բջիջները ունեն որոշակի բջիջների բաղադրիչներ, որոնք ներառում են մի միջուկ , Գոլգի համալիր , էնդոպլազմիկ ռետորուլի , ribosomes , mitochondria , peroxisomes , cytoskeleton եւ բջջային (պլազմային) մեմբրան : Մինչ կենդանական եւ բուսական բջիջները շատ ընդհանուր հատկանիշներ ունեն, նրանք տարբեր են տարբեր ձեւերով:
6.Ի՞նչ են մասնագիտացված բջիջները: Ցողունային բջիջները հիմնական բջիջներ են, որոնք կարող են վերածվել օրգանիզմում ավելի հասուն բջիջների: Ցողունային բջիջները, որոնք առանձնացվում են պորտալարից կարող են վերածվել այլ տեսակ բջիջների:
7.Արդյոք կենդանի բջիջներն ունե՞ն ընդանրություններ: Որո՞նք են բջիջների բաղադրամասերը:
- Ժառանգական նյութը քրոմոսոմներում է, որոնք էլ գտնվում են կորիզում։
- Ոչ բոլոր գեներն են ակտիվ։
- Էուկարոտ բջիջներում կա մեկ կամ մի քանի կորիզ, որը ցիտոպլազմայից սահմանապատված է կորիզաթաղանթով։ Այն կազմված է երկու շերտից, որոնց միջև եղած տարածությունը լցված է հեղուկով։ Կորիզաթաղանթի վրա կան ծակոտիներ։
- Ունեն հետևյալ օրգանոիդները՝ 2 թաղանթ ունեցող ` միտոքոնդրումներ, քլորոպլաստներ, 1 թաղանթ ունեցող` էնդոպլազմայի ցանց, գոլջի ապարատ, լիզոսոմ։ Թաղանթ չունենեցող՝ ռիբոսոմներ, բջջային կենտրոն։
- Բաժանվում են կորիզակիսումով։
8.Քանի՞ բջջից են կազմված տարբեր կենդանի օրգանիզմներ: Ներկայացրե՛ք օրինակներ: Կյանք, հատկանիշ, որով որոշ կենսաբանական գործընթացներ իրականացնող ֆիզիկական մարմինները առանձնացվում են այդ գործընթացները երբեք չունեցած, այդ գործընթացներից զրկված կամ այդ գործընթացներն ունեցող, բայց «կենդանի» չդասակարգվող անկենդան մարմիններից։
Դայանա Կարապետյան 